Riyal Nedir? Tarihçesi

Riyal İran’da kullanılan resmi para birimidir. Riyalin tedavüle girdiği yıl 1932 yılıdır. 1932 yılından önce İran’da para birimi olarak dinar kullanılmaktaydı. İran riyalinin uluslararası kısaltması IRR ve uluslararası kodu 364’tür. 1 riyal tam olarak 100 dinara karşılık gelir. Riyal para birimi olarak değersiz bir paradır. Bu sebeple de dinarın kullanımı yoktur.

İran’ın 2017 yılındaki enflasyon oranı yapılan araştırmalar sonucunda %17 olarak kayıtlara geçmiştir. Bu enflasyon oranı 2019 yılında %42 oranını bulmuştur. Tuman olarak bilinen resmi para birimi olarak kayda geçmeyen fakat riyalin miktarını ifade etmek için kullanılan bir para birimi daha vardır. 1 tuman 10 riyale karşılık gelir.

Riyal’in Tarihçesi

Riyal’in tarihçesi 1798 yılından 1825 yılına kadar Persler’in kullanımı ile başlar. Persler bu yıllar arasında riyali resmi para birimi olarak kullanmıştır. Riyalin İran’da kullanılmaya başlandığı yıl ise 1932 yılıdır. 1932 yılından günümüze kadar riyal hala İran’ın resmi para birimi olarak kullanılmaya devam etti.

1932 yılında riyalin kullanılmaya başlaması para sistemi reformu ile başladı. Para sistemi reformundan önce İran’da para birimi sis olarak adlandırılan bir paraydı. 1 sis 10.000 dinara eşitti. Reform üzerinden çok uzun yıllar geçmesine karşın İran’da sisin hala hizmet fiyatlarını ifade etmek için kullanıldığı bilinir. Bu gerçek ile İran’a giden birçok turist günümüzde hala karşı karşıya gelmektedir.

Persler’de yani bugünkü İran Hükümetinde parasal birim olarak riyal tanınmaya başlanmasından itibaren riyal dolaşıma girmiştir. Riyal ilk dolaşıma girdiğinde 1.250 dinara eşit olan ve sisin 8’de 1’ini oluşturan madeni paralar olarak kullanılmıştır.

Manat nedir? Yazısını inceleyebilirsiniz.

Riyal Banknotları

Riyal banknotları tarih boyunca birden çok kez değiştirilmiştir. 1982 yılından 1989 yılına kadar olan süreçte yayınlanan eski faturaların günümüzde hala dolaşımda olduğunu ve kullanıldıkları takdirde kullanımdan çekildiklerini belirtmek gerekir. İran riyalinin neredeyse tüm banknotları Ayetullah Humeyni’nin portresini gösterir. Bu portrenin olmadığı banknotlar yüz, iki yüz ve beş yüz riyali olan banknotlardır.

İran riyali banknotlarının tam olarak çıkış tarihi yoktur. Bu sebeple ilk basılıp dolaşıma girdiği yılla ilgili net tarih bilinmez. İran riyali ile ilgili en bilinen özelliklerden bir tanesi sahteciliğe karşı en düşük korumaya sahip para birimlerinden birisi olmasıdır.

1932 yılından 1943 yılına kadar olan sürede ilk Pahlavi hanedanı olan Şahı Reza Pahlavi’nin portresi para biriminin önünde resmedilmişti. 1944 yılında 1979 yılına kadar geçen sürede ise ikinci Pahlavi hanedanı Şah Muhammet Rıza Pahlavi rakiplerinin cehhesi arasında resmedildi. 35. sırada yer alan ve son İran Şahının portreleri önce büyüdüğü ve erkeklik dönemine girdiği daha sonra ise yöneticinin kendisi ile birlikte yaşlandığı şeklinde tasvir edilmiştir.

1979 Yılından Sonra Riyal Banknotları

1979 yılında İran’da Ayetullah Humeyni önderliğindeki devrimciler kazanmıştır. Bu devrimin ardından parasal reform da kısa sürede ülkeye gelmiştir. Mohammet Reza Pahlavi yeni hükümet tarafında nefretle anılmıştır. Bu sebeple memnuniyetle tüm banknotların imajının değiştirilmesine de karar verilmiştir. Fakat bu aşamada bir sorun çıkmıştır. Merkez Bankası’nda tutulan 1974’ün faturası çok yüksektir. Tutulan banknotların her birinin üzerinde devrilen Şahın portesi resmedilmiştir.

Faturaları dolaşımdan geri çekilmemesi ve bununla birlikte eski hükümdarın bıraktığı imajdan da kurtulabilmek için “mühür” şeklinde yeniden adlandırılmaya gidildi. Mühür ile Şahın portresi ve kırmızı haçların filigranı çizildi. 1980 yılında başlayarak Pahlavi imajı orijinal siyah renkli çizimden yardım alarak kapatılmaya başlandı. Ardından hükümdarın portresinin taslağı tekrarlandı.

Riyal Banknot Birimleri

Riyal banknot birimleri hem banknot hem de banka çeki olarak tedavülde kullanılır. Piyasada dolaşan 4 adet banknot ve 2 adet banka çeki vardır. Banknotlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• 1.000 Riyal
• 2.000 Riyal
• 10.000 Riyal
• 20.000 Riyal

Banka çekleri ise aşağıdaki gibidir:

• 50.000 Riyal (Banknot değildir, banka çeki olarak tedavülde kullanımı devam eder.)
• 100.000 Riyal (Banknot değildir, banka çeki olarak tedavülde kullanımı devam eder.)

Riyal Madeni Para Birimleri

Riyal madeni paraları hem riyal hem dinar hem de tümen olarak ifade edilir. 1 dinar ve 1 tümen 10 riyale karşılık gelir. Riyal madeni paraları toplamda 4 adettir. Bu madeni paralar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• 50 Riyal (5 dinar, 5 tümen)
• 100 Riyal (10 dinar, 10 tümen)
• 250 Riyal (25 dinar, 25 tümen)
• 500 Riyal (50 dinar, 50 tümen)

İsviçre frangı nedir? Yazısına da göz atabilirsiniz.

İran’da Döviz

İran’da döviz bozdurmak zor değildir. Döviz alım satımı kolayca yapılabilir. İran’ı ziyaret eden turistler ve gezginler otellerden, bankacılık hizmeti sağlayan kurumlardan, özel döviz bürolarından İran riyalini satın alabilirler. Resmi döviz alımı ve satımı yapan bölgelerdeki döviz kuru, yerel para değiştiriciliği yapan dükkanlardan ve sokaktaki tekliflerden farklılık gösterebilir. Bu tür yerlerden riyal almak yasal değildir fakat buna rağmen bir cezası da yoktur.

İran’da riyal ile değişimi zor yapılan bazı para birimleri vardır. İngiliz sterlini, Euro, Amerikan doları gibi yaygın kullanılan para birimlerinin İran’da riyal ile değişimi daha kolaydır. Dünya’da çok yaygın kullanılan bu para birimleri dışındaki paraların İran’da değişimi oldukça zordur. İran’ın komşusu olan ülkelerin para birimleri için de bu geçerlidir. İran’da bankacılık hizmeti veren kurumlar cumartesi gününden çarşamba gününe kadar olan hafta ortasında saat 08:00 ila 15:00’ veya 16:00’a kadar açıktır.

Ülkenin turist bölgelerinde bazen riyal ile alışveriş yapmak zorunlu değildir. Turistik bölgelerdeki esnaf riyal dışındaki Euro, Amerikan doları ve İngiliz Sterlini gibi yaygın kullanılan para birimlerini alışverişlerde genellikle kabul eder. Aynı zamanda İran’da plastik banka kartları kullanılmaz. Bu sebeple İran’da nakit para kullanımı yaygındır.  İran’ın uzak köşelerinde farklı para birimleri ilgi çekici değildir ve alışverişlerde kullanılmaz.

Sokakta yapılan para değişimleri dışarıdan gelen turistler için banka hizmeti veren kurumlardan çok daha karlıdır. Yerel dükkanlarda ve farklı yerlerde para değişimi yapmak döviz kurunun resmi rakamlarına göre yapılandan çok daha yüksek karla yapılır. Fakat İran riyali sahteciliğe karşı en düşük korumaya sahip para birimlerinden birisidir. Buralarda daha karlı para değişimi yapmak isteyenler kolayca sahte paralarla değişim yapmak zorunda kalabilir.

İran riyali Dünya para birimleri içerisinde oldukça düşük değere sahip bir para birimidir. İran diğer Dünya ülkelerine göre oldukça farklı kültürel ve finansal yapıya sahiptir. İran tarihi Osmanlı Devleti’ne dayanan kültürel olarak oldukça zengin bir ülkedir. Kültürel zenginliğine rağmen ülke gelişmiş ekonomik özgürlüklere sahip değildir. Riyal üzerinde yapılan değişiklikler paranın değer kazanmasının önünü açamamıştır.

Ülke turisti olarak gelişmiş bir ülke olarak ifade edilebilir. Bu sebeple özellikle turistik gezi amacı ile İran’ı ziyaret eden turistler riyal ile tanışmak zorunda kalır. Banka ve kredi kartlarının kullanılmaması ve çoğu kısmında farklı para birimlerinin kabul edilmemesi para değişimi yapılmasını zorunlu kılar. Para değişimi çok farklı şekilde resmi ve gayri resmi olarak İran’da yapılabilir. Resmi olmayan şekilde yapılan para değişimlerinin ülkede cezai yaptırımı yoktur. Fakat bu para değişimlerinde paranın güvensiz basımı nedeniyle dolandırılabilmek yüksek bir ihtimaldir.